Rijkscommissaris word je niet zomaar en net zo min als Bondskanselier. Toch werd Arthur Seyss-Inquart, voor hem geheel onverwacht, in maart 1938 Bondskanselier van Oostenrijk. Hij werd benoemd door President Wilhem Miklas. Hierna kon het Duitse leger ongehinderd Oostenrijk binnentrekken. Deze gebeurtenis staat ook wel bekend als ‘Anschluss’ of de ‘Groot-Duitse oplossing’. Later werd hij aangesteld als Rijkscommissaris van Nederland.
Overigens was Seyss-Inquart maar een paar dagen bondskanselier, want hij werd door Hitler benoemd tot Rijksstadshouder van Oostenrijk (Ostmark). Dat bleef hij wel langer, namelijk tot eind april 1939. Direct daarna, op 1 mei 1939, werd de regering van Oostenrijk opgeheven. Hierdoor werd hij rijksminister zonder portefeuille. Dit bleef hij vervolgens tot het einde van de oorlog in 1945. Tussendoor verving hij wanneer nodig ook nog de Gouverneur-generaal Hans Frank van een aantal bezette Poolse gebieden. Pas twee jaar later in 1940 brak voor Seyss-Inquart het tijdperk van Rijkscommissaris van Nederland aan.
Rijkscommissaris Seyss-Inquart
Na de capitulatie komt Nederland niet onder militair maar burgerlijk Duits bestuur te staan. Arthur Seyss-Inquart wordt daarbij in 1940 aangesteld als Rijkscommissaris van Nederland. Vanaf dat moment heeft hij het voor het zeggen in Nederland als afgezant van Hitler’s Duitsland. Daarmee krijgt hij alle bevoegdheden van een staatshoofd. Ook de ministers en het parlement vallen onder zijn wil en wet. Voorts heeft hij vier commissarissen-generaal als gezanten die de contacten onderhouden met de Nederlandse ministeries. De op dat moment bij de ministeries werkzame ambtenaren hebben daardoor niets meer te zeggen. In zijn jeugd kon hij niet vermoeden hoe het zou gaan lopen.
Rijkscommissaris van Nederland
Rijkscommissaris Seyss-Inquart wordt in de Ridderzaal officieel ingehuldigd door Nederlandse en Duitse ambtenaren en de Duitse Wehrmacht generaals. Zijn officiele en volledige titel was Reichskommissar für die besetzten Niederländischen Gebiete. In ‘die Heimat’ echter wordt zijn benoeming meer als een degradatie gezien. Seyss-Inquart was namelijk als lid van de NSDAP aangesteld om ‘de joodse problematiek’ in Oostenrijk op te lossen. Echter, naar inzicht van de partij, was hij hiervoor onvoldoende gemotiveerd.
In Nederland kende men Seyss-Inquart nog niet maar daar kwam snel verandering in. Met openbare optredens en strenge regels voor Duitse soldaten in Nederland probeerde Seyss-Inquart de Nederlanders voor zich te winnen. Die zachte hand verdween geleidelijk na de Februaristaking in 1941, mede doordat hij onder zware druk stond van de SS. Nadien werd hij steeds harder en jaagde hij fanatieker op leden van de ondergrondse. Evengoed heeft hij een aantal zware maatregelen van de SS weten te voorkomen. Hoewel dat steeds moeilijker werd door het niets ontziende bewind van Heinrich Himmler, hoofd van de SS.
Seyss-Inquart, goed of slecht?
Waarschijnlijk was het een vals gerucht, maar in 1942 dreigde Seyss-Inquart’s dochter gedood te worden als verzetsstrijders werden terechtgesteld. Achteraf is gebleken dat het aantal executies van verzetsstrijders in die periode bijna nul was – door tussenkomst van de Rijkscommissaris? Toch was Seyss-Inquart verantwoordelijk voor ontelbare doden, door de deportatie van ruim honderdduizend Joden naar de concentratiekampen en vernietigingskampen. Tijdens het Proces van Neurenberg beweerde hij dat hij er veel aan gedaan zou hebben om de deportaties tegen te houden. Hij was echter niet op de hoogte geweest van de werkelijke vernietigingskampen.
In werkelijkheid wist hij wat er gaande was, en vroeg hij Himmler meermaals de vervolging van joden te beëindigen. Het deporteren van Joden zou veel onrust veroorzaken en ten koste zou gaan van de productiviteit bij de oorspronkelijke bevolking. Tot echt verzet is het nooit gekomen, wat waarschijnlijk te maken had met zijn verlangen naar een bloeiende carrière. Dit is er echter nooit van gekomen. Voormalig Rijkscommissaris Seyss-Inquart werd in Neurenberg schuldig verklaard en ter dood veroordeeld door ophanging.
