Zomertijd en wintertijd: waarom en sinds wanneer?

Zomertijd en wintertijd zijn de twee tijdsinstellingen die we gedurende het jaar gebruiken om het daglicht optimaal te benutten. Tijdens de zomertijd wordt de klok een uur vooruit gezet, zodat de dag langer lijkt en we minder afhankelijk zijn van kunstlicht. In de wintertijd (ook wel standaardtijd genoemd) gaat de klok weer terug naar de oorspronkelijke tijd.

De overgang tussen deze twee tijdregelingen gebeurt elk jaar twee keer. Dit jaar gaat de klok in de nacht van zaterdag 26 op zondag 27 oktober weer een uur achteruit: de wintertijd begint. Maar hoe lang doen we dit al, en waarom eigenlijk?

Het ontstaan van zomertijd

Het idee om anders met tijd om te gaan is niet nieuw. Waarschijnlijk was de beroemde Amerikaanse wetenschapper Benjamin Franklin een van de eersten die hierover nadacht. In 1784 schreef hij een satirisch artikel getiteld “An Economical Project for Diminishing the Cost of Light”. Franklin grapte dat mensen veel kaarsen zouden besparen als ze in de zomer een paar uur eerder zouden opstaan. Hij stelde voor om efficiënter gebruik te maken van daglicht, maar zijn ideeën werden destijds niet serieus genomen.

Het was pas in 1907 dat de Brit William Willett serieus pleitte voor het invoeren van zomertijd. Hij publiceerde zijn ideeën in een brochure genaamd The Waste of Daylight, waarin hij klaagde dat veel mensen de heldere ochtenden in de lente en zomer verspilden door te laat op te staan. Hij stelde voor om de klok in de lente telkens met twintig minuten vooruit te zetten op vier opeenvolgende zondagen, en in de herfst op dezelfde manier weer terug. Zijn plannen kregen wel aandacht, maar werden aanvankelijk niet ingevoerd.

Eerste Wereldoorlog: de doorbraak van zomertijd

Het was de Eerste Wereldoorlog die het idee van zomertijd echt in de praktijk bracht. In 1916 voerde Duitsland als eerste land de zomertijd in, met als doel energie te besparen tijdens de oorlog. Ook Nederland volgde dit voorbeeld, evenals andere Europese landen zoals België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Het idee was simpel: door de klok een uur vooruit te zetten, konden mensen langer profiteren van het daglicht en minder energie verbruiken.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de zomertijd opnieuw ingevoerd door de Duitsers, die Nederland en andere bezette gebieden wilden laten werken volgens de Midden-Europese Tijd. Na de oorlog werd de zomertijd afgeschaft, maar in 1977 werd deze opnieuw ingevoerd, ditmaal als reactie op de oliecrisis. De gedachte was dat door het extra daglicht in de zomer minder elektriciteit nodig zou zijn voor verlichting.

Nederland en zomertijd

In Nederland zijn de winter- en zomertijd officieel ingevoerd in 1977, na een afwezigheid van vele jaren. Voor die tijd gebruikte Nederland geen zomertijd of wintertijd, en hoefde de klok dus niet elk half jaar verzet te worden. De herinvoering was een direct gevolg van de oliecrisis van de jaren zeventig, omdat men hoopte energie te besparen door in de zomer meer gebruik te maken van het natuurlijke daglicht.

Voordelen van zomertijd

• Energiebesparing: Hoewel de energievoordelen tegenwoordig minder groot zijn dan in de tijd van Franklin of Willett, was energiebesparing een belangrijke reden voor het invoeren van zomertijd, vooral tijdens crisissituaties zoals de oorlogen en de oliecrisis.
• Meer daglicht in de avond: Zomertijd zorgt voor langere avonden met daglicht, wat voordelig is voor recreatieve activiteiten en het welzijn van mensen.
• Verhoogde veiligheid: Meer daglicht tijdens de avondspits kan de verkeersveiligheid verbeteren, omdat rijden bij daglicht veiliger is.
• Economische voordelen: Bedrijven in de recreatieve sector profiteren van de langere dagen in de zomer, waardoor mensen langer buiten blijven en deelnemen aan activiteiten.

Nadelen van zomertijd

• Slaapverstoring: Het verzetten van de klok kan de biologische klok verstoren, vooral in het voorjaar wanneer men een uur slaap verliest.
• Gezondheidsproblemen: Onderzoek toont aan dat de tijdsverandering kan leiden tot een verhoogd risico op gezondheidsproblemen zoals hartaanvallen, vooral in de eerste dagen na de overgang.
• Kleinere energievoordelen: Moderne technologieën zoals efficiënte verlichting en airconditioning hebben het energievoordeel van zomertijd verminderd.

Ezelsbruggetje: hoe moet de klok verzet worden?

Niet iedereen vindt het gemakkelijk om te onthouden wanneer de klok vooruit of achteruit moet. Gelukkig is er een eenvoudig ezelsbruggetje dat kan helpen: in het voorjaar gaat de klok vooruit, in het najaar gaat de klok achteruit. Denk bijvoorbeeld aan de kleding die je draagt: in de zomer draag je een korte broek (korter slapen), en in de winter een lange broek (langer slapen).

Conclusie

Zomertijd en wintertijd bestaan al meer dan een eeuw en zijn ingevoerd met het oog op energiebesparing en een efficiënter gebruik van daglicht. Hoewel de oorspronkelijke redenen voor zomertijd tegenwoordig minder relevant zijn, blijft het een jaarlijkse traditie die nog steeds wordt toegepast in veel landen, waaronder Nederland. Of zomertijd in de toekomst zal blijven bestaan, is een onderwerp van discussie, maar voorlopig genieten we van de langere avonden in de zomer en het extra uurtje slaap in de winter.

Download de Canon van Nederland app

Wil jij ook meer weten over historische gebeurtenissen? Download dan nu de Canon van Nederland app voor iOS en Android.

Leuker & gemakkelijker geschiedenis leren dan ooit!